پرستاری مراقبت ویژه یک تخصصی درون
پرستاری است که بطور تخصصی به تهدید ها ومشکلات بیماران پاسخ می دهد. تخصص
پرستاری ویژه، یک تخصص و یک مدرک است که بطور واقع به بیماران بحرانی و
حانواده هایش نظارت دارند.
بیماران بحرانی به بیمارانی گفته می شود
زندگی های آنها تحت تاثیر قرار می گیرد. وضعیت بیماری آنها بسیار غیر
پایدار است و بسیار پیچیده است، بنابراین باید مراقبت بطور حرفه ای برای
آها انجام شود.
بر اساس آماری که در سال 2004 از موسسه ی سرویس های
بهداشتی و خدماتی آمریکا بدست آمده است، 503124 پرستار ویژه در آمریکا وجود
دارد. پرستاران مراقبت ویژه بطور کل 37% کل تعداد پرستاران شاغل در سیستم
بیمارستانی را بخود اختصاص دادند.
بر اساس آماری که ثبت شده است، 56.2%
از همه ی پرستارانی که در بیمارستان ها بکار مشغول هستند و در بخش های
مراقبت ویژه مشغول هستند در واخد های ICU، PICU، NICU، CCU، آزمایشگاه های
کاتتر های قلبی، بخش های تله متری، بخش های اورژانس، و اتاق ریکاوری
مشغولند. اضافه بر آن، کار پرستاران مراقبت ویژه در مراقبت سلامت در منزل،
مدیریت سازمان ها و ارگان های مراقبتی و بهداشتی، پرستاری مدرسه، مراکز
جراحی سر پایی و کلینیک ها نبز می باشد.
پرستاران مراقبت ویژه در
ارزیابی مسایل بیماران، درمان های بحرانی بیماران، تدابیر پرستاری و مراقبت
های پرستاری برای بیماران می پردازد. پرستاران مراقبت ویژه، محیطی را برای
بیمار و خانواده ی بیمار فراهم می کند که بهبودی و مراقبت بیمار به بهترین
وجه صورت گیرد و این کار و تنها با استفاده از دانش و تخصص این افراد
تحصیل کرده و توانمند امکان پذیر است.
در این نقش، پرستار مراقبت ویژه باید:
• حمایت از بیمار
• مداخله، زمانی که برای بیمار مفید است صورت گیرد
• احترام به ارزش ها و عقاید های بیمار
• آموزش بیمار و حمایت از بیمار برای تصمیم گیری مناسب
• حمایت از تصمیم گیری های بیمار و انتقال آن در طی مراقبت پرستاری
• درمان بمیارانی که توانایی صحبت ندارند و باید برای این بیماران سریع ترینئ اقدامات صورت گیرد.
• نظارت بر کیفیت زندگی بیماران
تخصص پرستار ویژه بسیار گسترده است.
این پرستار نقش های بسیاری را از جمله، پزشکان، مربی های پرستاری، محققین
پرستاری، مدیریت پرستاری را می تواند بر عهده بگیرد. پرستار ویژه برای
بیمارانی که نسبت به قبل حالشان بدتر شده است می باشد. مدیریت مراقبت در
زمان بحرانی از دیگر نقش های پرستار ویژه است. در پرستاری ویژه دو نوع
تخصص CNS و ACNP وجود دارد. CNS یک تخصص است که کارش مراقبت ویژه در موارد
خاص است وکار آنها، تشخیص، تدبیر، مدیریت مشکلات بحرانی و بحران مراقبت
بیمار و خانواده هایشان هست. آنها بطور مستقیم به روی ارزیابی ، تشخیص،
برنامه ریزی، تجویز دارو و درمان های غیر دارویی می پردازند. ACNP یک تخصص
دیگر در این فیلد می باشد که به تصمیم گیری بالینی در مراقبت های پیشرفته
می پردازد.
بدلیل وجود بیمار های بسیار زیاد و صدمات بسیار زیاد در
بیماران به مفهوم پرستاری ویژه دست پیدا کردیم. برای اینکه مراقبت برای
بیمار بطور مناسب صورت گیرد باید دانش و مهارت تخصص یافته ای وجود داشته
باشد.
پرستاری مراقبت های ویژه در آینده به پرستاری و مراقبت در منزل
برای بیماران سخت بجای اینکه در بیمارستان مراقبت شوند با پیشرفت علم وارد
می شود.
مقیاس کمایی گلاسکو، ابزاری است برای بررسی پاسخ های بیمار نسبت به محرک ها.
نمرات
دامنه ای از اعداد 3(کمای عمیق) تا 15(طبیعی) را در بر می گیرند. در این
مقیاس 3 معیار اصلی وجود دارد، که عبارتند از: واکش باز کردن چشم ها،
بهترین پاسخ کلامی، و بهترین پاسخ حرکتی به فرامین کلامی و محرک های
دردناک.این مقیاس به ویژه برای پایش تغییرات ایجاد شده بعد از آسیب دیدگی
های سر و غیره مفید واقع شود، اما نمی تواند جایگزین بررسی جامع و کامل
وضعیت عصبی شود.
درواکنش باز کردن به چشم ها می تواند خود بخودی باشد،
که نمره ی 4 می گیرد، اگر نسبت به صدا واکنش نشان داد نمره 3، اگر به درد
واکنش نشان داد نمره 2، و در صورت عدم واکنش نمره1.
اگر از روی آگاهی، بهترین پاسخ کلامی را داد نمره ی
5، در حالت گیجی نمره ی 4، در صورت استفاده از لغات نا مناسب، نمره ی 3،
صوت های غیر قابل درک نمره ی 2، و به عدم پاسخ نمره ی 1 را می دهیم.
بهترین پاسخ حرکتی: اگر بیمار از دستور اطاعت کرد
نمره ی 6، اگر با یک تحریک (درد زا) محل درد را تعیین کرد نمره ی 5، اگر
خودش را عقب کشید نمره ی 4، اگر خودش را خم کرد نمره ی 3، و اگر باز کرد
نمره ی 2، و اگر نسبت به محرک های درد ناک پاسخی نشان نداد نمره ی 1 را می
گیرد.
اگر مجموع نمرات، زیر 7 باشد فرد به کما رفته است. و هر چقدر نمره کمتر باشد، کما عمیق تر است.
در فرم تعیین امتیاز اندازه گیری مردمک ها، تعیین ضربان قلب، تعیین فشار خون، تقارن چشم ها باهم، درجه حرارت و ... هست که باید به آنها هم توجه داشت.
باید توجه داده شود که هر چه میزان GCS پایین تر بیاید، نیاز به عمل جراحی افزایش می یابد.
این مقیاس برای کودکان زیر ۳۶ ماه استفاده نمی شود و از مقیاس PGCS استفاده می شود. در این مقیاس در قسمت کلامی دارای تفاوت تشخیصی برای نمره دهی است. و این تفاوت بخاطر عدم توانایی کودک زیر ۳۶ ماه و عدم تسلط وی در صحبت کردن است و بیشتر تمرکز در این ناحیه بر روی خندیدن و گریه کردن نوزاد و نیز توجه به تحریکات محیطی است.
منبع: پرستاری داخلی جراحی برونر- سودارث 2010ترجمه ی زهرا مشتاق انتشارات جامعه نگر 1389
علاوه بر آن، برخی کارخانههای بزرگ نیز بخشی از پرسنل و کارگران خود را در شیفت شب به کار میگیرند تا خط تولید به اصطلاح نخوابد. به طور اصولی باید برای شبکاران حقوق و مزایای بیشتری در نظر گرفته شود، اما متاسفانه این استاندارد برای برخی کارکنان شبکار رعایت نمیشود و از شبکاری فقط طعم تلخی و دشواریهایش به مذاق شبکاران جامعه ما میماند. کارکردن هنگام شب در نگاه اول مخالف شرایط طبیعی بدن انسان است و همین موضوع ریشه بسیاری از مشکلات جسمی و روانی دامنهدار برای شبکاران میشود.
ایجاد اختلال در چرخه طبیعی و ریتم خواب و بیداری بدن مجموعهای از عوارض را برای شبکاران رقم میزند. هورمونهای خواب و بیداری در بدن که با فرمان سیستم عصبی ترشح میشوند، یک ریتم دائمی برای هشیاری و بیهوشی را دنبال میکنند که مقاومت در برابر خواب شبانه و موکولکردن آن به ساعات روز، این ریتم تکرار شونده را مختل میکند. بدن هنگام خواب شبانه شرایطی فراهم میآورد تا سلولها، بافتها و اندام حیاتی نظیر ریه، کبد و دستگاه گوارش به دفع مواد زائد بپردازد و به شرایط عادی بازگردد. جابهجایی ساعات خواب شبانه این شرایط را از بین میبرد. هنگام شب به فرمان مغز در بدن هورمون ملاتونین ترشح میشود که نقشی کلیدی در جلوگیری از تشکیل تودههای سرطانی دارد. بیداری هنگام شب و در حقیقت قرار گرفتن زیرنور مصنوعی طی ساعات تاریکی مانع ترشح ملاتونین میشود و بیدلیل نیست که احتمال ابتلا به سرطان پروستات در مردان شب کار افزایش مییابد.
نتایج مطالعات متعددی که درباره تاثیر شبکاری بر سلامت انجام گرفته است، بر نگرانیها میافزاید. افراد شبکار به طور میانگین حدود 5 سال کمتر از همکاران روزکار خود عمر میکنند و خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی در آنان تا 40 درصد بیشتر است.
از اینرو در برخی کشورهای توسعهیافته برنامههایی برای تشویق یا الزام کارفرمایان به طراحی ساعات کاری «دوستدار خواب» پیگیری میشود. ساعات کاری «دوستدار خواب» به طور معمول از اوایل صبح تا نیمهشب را در بر میگیرد و حق 8 ساعت خواب شبانه را برای کارکنان محفوظ میدارد.
بخشی از حوادث کاری در ساعات شب اتفاق میافتد. کشمکش درونی و بیرونی بدن برای خواب و هشیاری قدرت تمرکز و دقت کاری را پایین میآورد و خوابآلودگی هنگام پرداختن به اغلب مشاغل، عامل اصلی بروز سوانح است.
شبکاران باید برنامه زندگی خود را براساس کارشان مناسبسازی کنند. حتیالامکان از پرداختن به کارهای سخت طی روز اجتناب کنند و بدنشان را در حالت آرامش نگه دارند.
پس از شبکاری، بدن به یک خواب خوب نیاز دارد که از مزاحمتهایی نظیر سروصدای اعضای خانواده، زنگ تلفن و... مصون باشد. باید ساعات مشخصی از روز به خواب اختصاص یابد و به مدت خواب توجه شود تا بدن فرصت کافی برای بازسازی سلولها و اندامها داشته باشد. بهتر است شبکاران پیش از شروع یک شیفت کاری جدید، چرت کوتاهی داشته باشند و به تناوب از مرخصی خود استفاده کنند تا شبکاری به یک روند مخرب و بلندمدت تبدیل نشود.
برخورداری از مراقبتهای پزشکی و روانشناسی که باید توسط کارفرمایان مهیا شود، رانندگی نکردن پس از پایان ساعت کاری و نوشیدن مقدار زیاد چای و قهوه یا استفاده از هر نوع محرک دیگری برای مقابله با خوابآلودگی، سایر ضرورتها برای شبکاران است.
همچنین اصلاح رژیم تغذیه برای شبکاران ضروری است و در صورت رعایت برخی اصول میتواند از آثار شبکاری بر جسم و روان بکاهد. هنگام شب باید معدهتان سبک باشد چون خوردن غذاهای سنگین علاوه بر ایجاد خوابآلودگی، دفع سموم را دشوار میسازد. بهترین خوراک شببیداران میوه، سبزیجات تازه و لبنیات است. اگر میخواهید غذای مفصلی بخورید، نان بر برنج ارجحیت دارد. در مقابل غذاهای شور، چرب، پرادویه و بویژه فرآوردههای گوشتی آماده نظیر کالباس، سوسیس و همبرگر بدترین غذاها برای شبکاران است. معده انسان در طول شب به استراحت نیاز دارد و نباید آن را با خوردن غذاهای دیرهضم به زحمت انداخت.
نوشیدن آبمیوههای تازه نیز برای شبکاران مفید است. میوهها طی هر ساعتی از شبانهروز که مصرف شوند، به دفع سموم بدن کمک میکنند و در حقیقت دوست کبد هستند. دیگر این که نوشیدن شیر برای شبکاران در هر ساعتی از شبانهروز بسیار توصیه شده است.
زخم های فشاری یا زخم بستر؛ زخم های پوستی دردناکی هستند که براثر فشارهای مداوم بر روی بخشی از بدن و انسداد عروق خونی تغذیه کننده ناحیه ای از پوست ایجاد می شود.
قرمزی و تیرگی بخشی از پوست نخستین نشانه های زخم های فشاری است که با پیشرفت و وخامت این زخم ها تاول های پوستی تظاهر می کند و در نهایت به عفونت های زیربافتی، استخوانها و مفاصل منجر می شود.
فشار مداوم در کمتر از 2 ساعت پوست پاشنه را تخریب می کند که با تماس و اصطکاک به همراه رطوبت وضعیت بدتر می شود. در واقع پوست تخریب شده فقط بخش کوچکی از این ضایعه است(نوک کوه یخ)
زخم های فشاری در مراحل اولیه می تواند در منزل با کاهش میزان فشار وارده، تمیز نگه داشتن زخم ها و استفاده از پانسمانهای مناسب درمان کرد اما در مراحل شدیدتر ممکن است به درمانهای پزشکی تخصصی تری نظیر جراحی نیاز باشد البته می توان با مراقبت های ویژه ای از بروز زخم های فشاری در بخش تحتانی پشت و باتکس(سرین) و بر روی نواحی با برجستگی های استخوانی نظیر شانه، لگن، زانو، پاشنه، و آرنج جلوگیری کرد.
افرادی که به مدت طولانی بستری هستند یا ناگزیر از استفاده از صندلی چرخدار(ویلچر) برای مدت مدید هستند مستعد بروز زخم های فشاری هستند.
نکاتی درباره زخم های فشاری
۱- این زخم ها بر اثر فشار، اصطکاک و رطوبت ایجاد می شوند.
۲- افرادی که به مدت طولانی در بیمارستان بستری هستند مستعد ابتلا به زخم های فشاری هستند.
۳- افراد مبتلا به زخم های فشاری بیشتر در معرض خطر عفونت قرار دارند.
۴- میزان مرگ و میر در این افراد افزایش می یابد.
۵- هزینه های درمانی و مراقبتی هر فرد به بیش از 10 هزار دلار می رسد.
عوامل خطر برای زخم های فشاری
۱- سن
۲- بی تحرکی
۳- بی اختیاری ادرار
۴- سوء تغذیه و دهیدراتاسیون
۵- بیماری ها و اختلالاتی که بهبود را کندتر می کند
۶- بر اثر ابتلا فرد به بیماری ها و اختلالاتی نظیر دیوانگی، جنون یا اختلال حافظه ممکن است فرد ناراحتی و وضعیت نامناسب را درک نکند.
۷- معالجه موقتی و تسکینی
پیشگیری از بروز زخم ها فشاری
۱- نشانه های هشداری زخم های فشاری
۲- تغییر رنگ، پارگی یا تورم در پوست به ویژه در نواحی از بدن با استخوان های برجسته
۳- نشانه های عفونت، گرمی و تورم منطقه ضایعه و مشاهده چرک و عفونت
برای زخم هایی که وضعیتشان بدتر می شود یا هیچ نشانه هایی از بهبودی در آنها مشاهده نمی شود و حتی علایم عفونت تظاهر می کند باید به فکر مراقبت های حرفه ای و درمان های فوری بود.
۴ مرحله شدید زخم های فشاری
۱- قرمزی و تیرگی پوست که با وارد کردن فشار بر روی محل به رنگ سفید در می آید.
۲- پوست نواحی از بدن از بین می رود و به صورت خراشیدگی، تاول یا فرورفتگی های کم عمق تظاهر می کند.
۳- در مراحل پیشرفته تر ضایعه زخم فشاری به بافت های زیرین گسترش می یابد.
۴- پوست از دست رفته و ضایعه آن به عضله و استخوان هم نفوذ می کند.
چند پرسش
· چه عواملی سبب پیشرفت زخم های فشاری شده است؟
· آیا مشکل حرکتی؟ بی اختیاری ادرار؟ رژیم غذایی؟ بیماری و... علت آن بوده است؟
· چگونه باید عامل فشار، اصطکاک و رطوبت را از بین برد؟
· چه راهبردها و تکنیک هایی باید به کار برد تا مانع از دست رفتن پوست شد؟
· از چه خدمات در دسترسی باید برای کمک به شخص و مراقبت های پرستاری استفاده کرد؟
چند گام به پیش
۱- آشنایی با نشانه های هشداری برای زخم های فشاری و 4 مرحله بدتر شدن وضعیت زخم فشاری
۲- آموختن چگونگی پیشگیری از بروز زخم های فشاری و درمان آن
۳- هوشیار بودن پزشک و پرستار برای شناسایی زخم هایی بدون علایم بهبودی، رو به پیشرفت و بدتر شدن با نشانه های عفونت
۴- ارزیابی میزان خطر زخم های فشاری توسط پزشک خانواده، پرستار یا متخصص
ارزیابی خطر
۱- وضعیت سلامت عمومی
۲- وضعیت تغذیه
۳- میزان تحرک جسمانی
۴- بی اختیاری ادرار
۵- وجود بیماری
۶- وضعیت معالجه و مداوا
۷- میزان سطح واقعی زخم
۸- تاریخچه ای از وجود زخم بستر پیشین
۹- ارتباط با مشاغل مرتبط با سلامت که به بیمار وضعیت های ویژه و کمک کننده ای را می دهند به طور مثال؛
· در مشکلات حرکتی: فیزیوتراپیست ها یا کار درمانگرها
· در مشکلات تغذیه ای: متخصص تغذیه
· در بی اختیاری ادرار: اورولوژیست ها
· در طب جایگزین: داروسازها
· تماس با نمایندگی های پرستاری و مراقبت در منزل
· یادگرفتن راهبردهای مراقبتی و درمانی در منزل برای جلوگیری، مدیریت و معالجه زخم فشاری
· آموختن درباره وسایل مفید مصرفی ویژه زخم های فشاری
راهبردهای درمانی- مراقبتی در منزل
۱- روزانه پوست را برای یافتن نشانه هایی از زخم با دقت وارسی کنید.
۲- مراقب نواحی از بدن که مستعد ابتلا به زخم ها براثر فشار، اصطکاک، مالش و رطوبت هستند باشید.
۳- از مشاغل بهداشتی و سلامت، نحوه و چگونگی تمیز کردن، پوشش و بانداژ زخم های فشاری را بپرسید.
۴- چنانچه متوجه نخستین علایم و نشانه های عفونت شدید سریعاً موضوع را به پزشک یا پرستار اطلاع دهید.
۵- وسایل مفید برای درمان زخم های فشاری را بشناسید.
۶- ضمن رعایت رژیم غذایی متعادل میزان پروتئین مصرفی را برای سالم نگه داشتن بافت سالم افزایش دهید.
مدیریت زخم
۱- زخم های فشاری را به کمک محلول سالین یا سایر محلول های تمیز کننده تمیز نگهدارید.
۲- بافت ها و پوست های مرده که براثر زخم فشاری ایجاد شده را بردارید.
۳- زخم را با بانداژ و پوشش مرطوب و نگهدارنده زخم فشاری در عین حال با بافت های خشک اطراف نگهدارید.
چند نکته
۱- تمیز نگه داشتن پوست با آب گرم و ایجاد حداقل ا صطکاک و استفاده از محلول های شست و شو دهند.
۲- از وارد کردن فشار مستقیم به نواحی از بدن با استخوان برجسته نظیر آرنج و لگن خودداری کنید.
۳- از بالش ها و پدهای حمایت کننده در نواحی چون بازو، ران و مناطق آسیب پذیر استفاده کنید.
۴- وضعیت افراد بستری را هر 2 ساعت یک بار تغییر دهید و از ایجاد خراش بپرهیزید.
۵- وضعیت افراد ویلچری را هر ساعت تغییر دهید.
۶- از وسایل مدیریتی مناسب برای کاهش در معرض قرار گرفتن پوست با رطوبت استفاده کنید.
۷- از پوشش های حمایتی نظیر کوسن و پوشش های لایی دار استفاده کنید که البته مراقب باشید این وسایل منبعی برای وارد کردن فشار نباشند.
۸- نواحی استخوانی بدن و زخم های فشاری را ماساژ ندهید.
وسایل مفید برای زخم های فشاری
لوازم و وسایل مفید برای زخم های فشاری را می توانید از بیمارستان ها، داروخانه ها و تجهیزات پزشکی تهیه کرد.
محلول ها و مرطوب کننده ها
استفاده از محلول های خاص برای زخم های فشاری
وسایل نگهدارنده
بالشها
کوسن های هوا/ بالش ها
بانداژها و پدهای کفی(فوم دار)
حمایت کننده های لایی دار
تخت های ویژه
وسایل مراقبت از زخم
محلول های سالین
تجهیزات شست وشودهنده
پانسمان ها
بانداژها
معاون درمان وزیر بهداشت خبر داد
افزایش 60 درصدی دریافتی پرستاران بخش های اورژانس
معاون درمان وزیر بهداشت با تأکید بر کمبود شدید پرستار در بخش های اورژانس، از افزایش 60 درصدی دریافتی پرستاران این بخش ها نسبت به سایر پرستاران خبر داد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نظام پرستاری به نقل از ایرنا، محمد آقاجانی، کمبود شدید پرستار در بخش های اورژانس را از جمله مشکلات بخش های اورژانس برشمرد و گفت: از لحاظ فعالیت پرستاران با تجربه و توانمند در اورژانس ها با مشکلات حادی مواجه هستیم به خصوص اینکه در گذشته برای تعیین استاندارد پرستار به تخت در کشور اصلاً بخش های اورژانس را جزو تخت های بیمارستانی تعریف نمی کردند.
آقاجانی ادامه داد: بر اساس استانداردها باید حداقل ، 10درصد تخت های هر بیمارستان تخت های اورژانس باشد اما چنین استانداردی هرگز در کشور ما مورد توجه نبوده است و از این نظر با عقب ماندگی مواجه هستیم که باید جبران کنیم.
وی افزود: مکاتبات زیادی نیز با مسئولان سازمان مدیریت و برنامه ریزی برای جذب و استخدام پرستار داشته ایم اما تاکنون موفق نبوده ایم و مجبوریم برای تامین پرستار مورد نیاز بیمارستان ها از روش های دیگری استفاده کنیم.
معاون وزیر بهداشت به موضوع دیگری تحت عنوان دریافتی پایین پرستاران به خصوص پرستاران اورژانس اشاره کرد و گفت: مسئله مهم دیگر دریافتی پایین پرستاران به خصوص در اورژانس هاست و با توجه به اینکه پرستاران این بخش ها با مخاطرات جسمی، فیزیکی و روانی بیشتری مواجه هستند، وزارت بهداشت تصویب کرده است که با اجرای طرح پرداخت مبتنی بر عملکرد، حدود 60 درصد به دریافتی پرستاران این بخش ها نسبت به سایر پرستاران افزوده می شود.
سیروز علل زیادی دارد. در کشورهای غربی شایعترین علت آن، مصرف مشروبات الکلی است و در کشور ما درصدی از مبتلایان به هپاتیتB ، C و D ممکن است با این مشکل درگیر شوند. تعداد کمتری نیز به دنبال بیماریهای ارثی مانند فیبروزکیستیک، کمبود آنزیمی به نام 1 ـ الفاآنتیتریپسین، گالاکتوزومی و بیماری ذخیرهای گلیکوژن به سیروز مبتلا میشوند. دو نوع اختلال ارثی نیز میتواند ایجاد سیروز کند که یکی ویلسون به دلیل ذخیره مس و دیگری هموکروماتوز به دلیل ذخیره آهن است. در بیماران ویلسونی مس در بافتهایی مانند بافت مغز، کلیهها و قرنیه رسوب میکند. در هموکروماتوز آهن زیادی جذب میشود و در نسوجی مانند لوزالمعده، پوست، مخاط روده، قلب، غدد داخلی و کبد رسوب میکند. از علل دیگر سیروز انسداد طولانی مدت مجاری صفراوی به دلایل مختلف است. در واقع مجاری صفراوی حامل صفرا از کبد به رودهها جهت هضم چربیها هستند.
سفتریاکسون یک آنتیبیوتیک نیمه صناعی و یکی از اعضای خانواده بزرگ سفالوسپورینهای نسل سوم است که از راه تزریق داخل وریدی و داخل عضلانی مصرف میشود. برای تزریق داخل وریدی سفتریاکسون، به داخل ویالهای حاوی 250یا 500 میلی گرم یا ویالهای حاوی 1 یا 2 گرم پودر، به ترتیب 4/2، 8/4، 6/9 و 2/19 میلیلیتر حلال (آب مقطر، نرمال سالین یا دکستروز 5 درصد) وارد کرده و تکان داده میشود تا پودر کاملا حل شود. محلول حاصل در هر میلیلیتر خود تقریبا معادل 100 میلی گرم سفتریاکسون دارد. محلول داخل سرنگ کشیده و با حلال مناسب برای انفوزیون وریدی به کار میرود تا به میزان مطلوب رقیق شود. معمولا غلظت 10 تا 40 میلیگرم در میلیلیتر این دارو تجویز میشود که باید در عرض 30 دقیقه از راه داخل وریدی تزریق شود. توجه داشته باشید که برای حل و رقیق کردن این دارو از حلالهای حاوی کلسیم نظیر محلول رینگر یا محلولهارتمان استفاده نمیکنند زیرا ذرات معلق تشکیل خواهد شد(Particulate formation). پودر استریل سفتریاکسون سدیم باید در دمای 20 تا 50 درجه سانتیگراد و دور از نور نگهداری شود اما پس از تهیه محلول، محافظت در برابر نور لازم نیست. رنگ محلول با توجه به مدت زمان نگهداری شده پس از تهیه، غلظت و حلال آن میتواند از زرد کم رنگ تا زرد کهربایی متفاوت باشد.
برای تزریق عضلانی ویال های حاوی250 یا 500 میلی گرم یا ویالهای حاوی 1 یا 2 گرم پودر داخل ویالها به ترتیب در 9/0، 8/1، 6/3 و 2/7 میلیلیتر حلال مناسب کاملا حل میشود. محلولهای حاصل تقریبا معادل 250 میلیگرم در میلیلیتر سفتریاکسون دارند. تزریق عضلانی باید به صورت عمقی و در عضلات بزرگ بدن و با انجام آسپیراسیون پیش از تزریق برای اجتناب از تزریق غیرعمدی دارو در داخل عروق خونی صورت گیرد. ونکومایسین، آمینوگلیکوزیدها و فلوکونازول با سفتریاکسون ناسازگاری فیزیکی دارند.
دوز معمول سفتریاکسون برای درمان عفونتهای باکتریایی در بزرگسالان 1 تا 2 گرم در روز از راه داخل وریدی یا داخل عضلانی است که با توجه به نوع و شدت عفونت در 1 یا 2 نوبت تزریق میشود. برای درمان عفونتهای ناشی از استافیلوکوک طلایی حساس به متیسیلین (MSSA) دوز توصیه شده 2 تا 4 گرم است. دوز کل سفتریاکسون نباید بیش از 4 گرم در روز باشد.
دوز معمول سفتریاکسون برای درمان عفونتهای باکتریایی در کودکان به شرح زیر است:
1. سنین 1 تا 4 هفته و با وزن 2 کیلو یا کمتر: 50میلیگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن،هر 24 ساعت از راه داخل وریدی یا عضلانی
2. سنین 1 تا 4 هفته و با وزن بالای 2 کیلوگرم: 50 تا 75 میلیگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در 24 ساعت از راه داخل وریدی یا عضلانی
3. سنین 1 ماهه یا بالاتر: 50 تا 75 میلیگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن،از راه داخل وریدی با دوزهای منقسم و هر 12 ساعت یکبار (حداکثر 2 گرم در 24 ساعت)
در عفونتهای کشنده دوز دارو را میتوان 80 تا 100 میلیگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، از راه داخل وریدی در یک یا دو دوز منقسم (حداکثر4 گرم در 24 ساعت) تجویز کرد.
نکته مهم آنکه سفتریاکسون نباید در نوزادان مبتلا به هیپربیلیروبینمی تجویز شود.
واکنشهای حساسیتی به سفتریاکسون
قبل از درمان با سفتریاکسون باید درباره احتمال وقوع واکنشهای حساسیتی به سفالوسپورینها، پنیسیلینها یا سایر داروها در بیمار مطلع بود. این دارو باید در بیماران حساس به پنیسیلینها با احتیاط تزریق شود.به طور کلی آنتیبیوتیکها باید در مبتلایان به برخی از انواع آلرژی با احتیاط مصرف شوند. در صورت بروز واکنشهای حساسیتی شدید ممکن است به تزریق اپینفرین زیر جلدی و سایر اقدامات اورژانس نیاز باشد.
تداخل سفتریاکسون با فرآوردههای حاوی کلسیم
دو مطالعه برای ارزیابی تداخل اثر سفتریاکسون و کلسیم در بزرگسالان و نوزادان انجام شده است. در این مطالعات از غلظتهای تا 1 میلی مول سفتریاکسون استفاده شده که بالاتر از غلظتهای حاصل از مصرف دوز 2 گرم سفتریاکسون از راه انفوزیون وریدی در عرض 30 دقیقه است. در این مطالعات از غلظت کلسیم تا 12 میلی مول (48 میلی گرم بر دسی لیتر) استفاده شده است. استخراج سفتریاکسون از پلاسما با کلسیم 6 میلی مول (24 میلی گرم بر دسی لیتر) در خون بزرگسالان یا 4 میلی مول (16 میلی گرم بر دسی لیتر) در خون نوزادان کاهش پیدا کرد که میتواند مربوط به رسوب سفتریاکسون-کلسیم باشد بنابراین احتمال رسوب سفتریاکسون یا کلسیم در نوزادان و احتمالا در بزرگسالان وجود دارد؛ در نتیجه سفتریاکسون و انفوزیونهای مداوم محلولهای حاوی کلسیم از جمله تغذیه داخل وریدی نباید با هم مخلوط یا همزمان برای بیماران تجویز شوند (حتی به شکل انفوزیونهای متفاوت در نقاط متفاوت بدن). سفتریاکسون و محلولهای حاوی کلسیم نباید در عرض 48 ساعت پس از مصرف هر یک از آنها مصرف شوند. در اتوپسی بعضی از بیماران، رسوب کریستال در ریهها و کلیه نوزادانی که سفتریاکسون و مایعات حاوی کلسیم را از یک محل تزریق دریافت کرده بودند گزارش شده است.
هنوز در زمینه تداخل بین سفتریاکسون و کلسیم خوراکی یا بین سفتریاکسون داخل عضلانی و فراوردههای کلسیم (وریدی یا خوراکی) اطلاعاتی وجود ندارد.
فعالیت ضد باکتری سفتریاکسون
اثر باکتریکشی سفتریاکسون از مهار ساخت دیواره سلولی باکتری ایجاد میشود. سفتریاکسون در برابر بتا-لاکتامازها (پنیسیلینها و سفالوسپورینازها) تولید شده توسط باکتریهای گرم منفی و گرم مثبت مقاومت بالایی دارد. سفتریاکسون علیه میکروارگانیسمهای گرم منفی هوازی از جمله سودوموناس آئروژینوزا، هموفیلوس آنفلوآنزا (از جمله هموفیلوس آنفلوآنزای مقاوم به آموکسیسیلین و سویههای مولد بتا-لاکتاماز)، اشریشیاکولی، کلبسیلانومونیا، موراکسلاکاتارالیس (از جمله سویههای مولد بتا-لاکتاماز)، نیسریا گونوره (از جمله سویههای مولد و غیرمولد پنیسیلیناز)، نیسریا مننجایتیس، پروتئوس میرابیلیس، پروتئوس ولگاریس و سراتیامارسسنس موثر است. سفتریاکسون علیه میکروارگانیسمهای گرم مثبت هوازی مثل استافیلوکوک طلایی (سویههای مولد پنیسیلیناز)، استافیلوکوک اپیدرمیدیس، استرپتوکوک نومونیا و استرپتوکوک پیوژن و استرپتوکوکهای گروه ویریدانس موثر است. باید توجه داشت که استافیلوکوکهای مقاوم به متیسیلین (MRSA) به سفالوسپورینها از جمله سفتریاکسون مقاوم هستند. اغلب سویههای استرپتوکوک گروه D و آنتروکوکسیها مثل آنتروکوکوس (استرپتوکوکوس) فکالیس نیز مقاوم هستند. همچنین باکتروئیدفراژیلیس و اغلب سویههای کلستریدیومدفیسیل به سفتریاکسون مقاومند.
عوارض جانبی سفتریاکسون
سفتریاکسون معمولا از سوی بیماران به خوبی تحمل میشود. در مطالعات بالینی عوارض جانبی نظیر درد و فلبیت در ناحیه تزریق، بثورات پوستی، خارش، افت فشار، تب و لرز، عوارض هماتولوژیک مثل ائوزینوفیلی و ترومبوسیتوپنی، عوارض گوارشی مثل اسهال، تهوع و استفراغ، عوارض کلیوی مثل افزایش BUN، عوارض عصبی مثل سردرد، سرگیجه و عوارض ارادی- تناسلی مثل مونیلیازیس یا واژینیت گـزارش شدهاند.
در زمان تایید داروها برای مصرف در موردی خاص، اغلب اثرات جانبی و تداخلات داروهایی آنها ناشناخته است اما پس از مصرف دارو توسط میلیونها بیمار در طولانی مدت اثرات جانبی آن مشخص میشوند (گزارش عوارض جانبی در مورد سفتریاکسون پس از ورود به بازار در فاصله سالهای 1996 تا 2011 از سوی سازمان غذا و داروی آمریکا و جامعه پزشکی در 4858 بیمار که تحت درمان با سفتریاکسـون قرار گرفته اند)(شکل 1).
به موجب مطالعهای که eHealthMe بر اساس 142 گزارش رسیده از FDA و جامعه پزشکی روی 8615 نفری که از سال 1999 تا 2010 تحت درمان با روسفین (Rocephin) (سفتریاکسون سدیم) بودهاند، انجام داده است، 150 مورد (74/1 درصد) مرگ اتفاق افتاده است.
از سال 1999 تا 2010، بر اساس گزارشهای FDA و جامعه پزشکی از 4658 نفری که به دنبال مصرف سفتریاکسون اثرات جانبی گزارش کردهاند در 109 مورد (34/2 درصد) مرگ ناگهانی اتفاق افتاده است (شکل 3).
لازم به ذکر است که این نوع مطالعات روی اغلب داروها انجام میشود و منحصر به سفتریاکسون نیست. به عنوان مثال بین سالهای 2000 تا 2010 از 2596 بیماری که در آنها بروز اثرات جانبی توسط سفوروکسیم گزارش شده، 42 مورد (62/1 درصد) مرگ ناگهانی اتفاق افتاده است.
منبع: نشریه سپید شماره ۲۹۰، دکتر علی منتصری